‘Wij houden het liefst de schijn op’

Michelle van Dusseldorp over het belang van werken aan je mentale gezondheid

REDMAR SMIT – Nederlanders worstelen steeds vaker met hun mentale gezondheid. Ook al is er meer aandacht voor dan vroeger, erover praten blijkt vaak lastig. Terwijl dat juist zo belangrijk is. Psycholoog Michelle van Dusseldorp ontmoet dagelijks mensen die vastlopen. Het is haar verlangen dat ze weer tot bloei komen. Maar hoe weet je of je mentaal gezond bent en wanneer niet? ‘Mensen hoeven niet pas om hulp te vragen als ze ziek zijn.’

Michelle is de oprichter van Groundwork. Deze organisatie geeft trainingen en opleidingen aan therapeuten en coaches. ‘Ik heb daarmee een missie. Irenaeus, een bisschop die in de 2e eeuw na Christus leefde, zei eens: “De eer van God is de mens die ten volle leeft.” Met andere woorden: je aanbidding tot God is wanneer jij als mens volledig tot bloei komt. Dát is hoe God geëerd wordt. Mensen die gebukt gaan onder hun mentale gezondheid worden vaak gehinderd om ten volle te kunnen leven. Daarom is het mijn verlangen om ze weer tot bloei te laten komen.’

Mentaal gezond
Wanneer ben je dan mentaal gezond? ‘Als eerste betekent het dat je geen mentale stoornissen hebt’, legt Michelle uit. ‘Maar het is meer. Het gaat er ook om dat je een betekenisvolle bijdrage kunt leveren aan je eigen kleine stukje maatschappij. Dat kan je buurt, familie, kerk, werk of vereniging zijn. Je kunt iets ontvangen, maar ook teruggeven. Het lukt je om je talenten in te zetten. Wonen, werken en andere basiszaken zijn op orde. Je kunt daarnaast omgaan met de normale stress en uitdagingen van het leven. Lichaam en geest zijn met elkaar in verbinding. Je kent je eigen emoties en voelt wat er in je lichaam gebeurt. Ook ben je in verbinding met je naasten en het grotere geheel. Dat hoeft niet allemaal perfect te zijn; we moeten het niet groter maken dan het is. Samengevat kun je zeggen: je functioneert goed en je zit lekker in je vel.’

Shalom
Volgens Michelle is “shalom” een andere defi nitie van mentaal gezond. ‘De Joden groeten elkaar met dat woord. Het betekent “vrede”, maar dat betekent iets anders dan de afwezigheid van oorlog. Ook Jezus gebruikte dat woord toen Hij zei: “Vrede zij u.” Het betekent zoiets als voorspoed op allerlei vlakken. Shalom betekent dat alles in de juiste verhouding is. Het gaat om de juiste hoeveelheid op de juiste tijd, een balans in inspanning en ontspanning. Het is de kunst van bewust omgaan met het tempo van het leven. Net als bij een elastiekje is de rek niet oneindig. We kunnen niet altijd maar blijven presteren. Daar is de mens niet voor gemaakt.’

Mentaal ongezond
Michelle vergelijkt mentale gezondheid ook weleens met een auto. ‘Die heeft allemaal verschillende onderdelen. Die moeten doen waarvoor ze zijn gemaakt, anders doet de auto het niet. Ook moeten ze samenwerken. Als dat niet gebeurt of er zit bijvoorbeeld een draadje los, dan gaat er iets haperen. Dat geldt ook voor je mentale gezondheid. Maar, niemand is volmaakt. Bij iedereen hapert er wel iets. Daar kun je iets aan doen. Als we lichamelijke klachten hebben, gaan we naar de dokter. Mentale gezondheid heeft ook symptomen die ons iets zeggen en waar we iets aan kunnen doen. Al is het vaak spannender om daar open over te zijn.’

Hoe herken je die klachten? ‘Ik kan een hele lijst noemen. Je hebt conflicten op je werk en ervaart daar weinig plezier. Je functioneert niet goed meer en stelt dingen uit. Je kunt niet omgaan met stress en alles wat er van je wordt verwacht. Je kunt niet ontspannen als je werk klaar is, maar ook niet als het niet af is. Je hebt het gevoel dat je takenlijst leeg moet zijn. Mentale klachten zeggen ook iets over hoe je met je omgeving omgaat. Relaties kunnen eronder lijden. Grenzen stellen is moeilijk en het komt vaak voor dat mensen gaan pleasen. Conflicten ga je uit de weg en je dekt ze toe met de mantel der liefde, die overigens niet bestaat. Praten over je emoties is ook moeilijk, terwijl dat juist zo belangrijk is. Het kan zijn dat je snel prikkelbaar bent en flinke uitbarstingen hebt. Of je voelt juist weinig en bent afgevlakt.’

Ook op persoonlijk vlak kunnen er mentale klachten zijn. ‘Je kunt moeilijk keuzes maken of geen verantwoordelijkheid nemen voor de keuzes die je maakt. Ook prioriteiten stellen vind je moeilijk. Of wat dacht je van problemen met je zelfbeeld? Je vraagt jezelf af: Doe ik ertoe? Ben ik goed genoeg? Je kijkt op een verkeerde manier naar jezelf. Of je hebt irreële gedachten over jezelf: Wat zullen ze van me denken? Zie je wel, zij vinden ook dat … Of: Ik wist wel dat … Als je niet uitkijkt, projecteer je die gedachten op anderen. Het is vaak ook lastig om goed om te gaan met je eigen gedachten. Je blijft piekeren en je maakt je te veel zorgen. Het lukt je niet meer om je hoofd rustig te krijgen. Weinig concentratie en een futloos gevoel komen ook voor. Alsof het je allemaal niet zoveel meer kan schelen. Het lukt je niet meer om de dingen te doen die voor jou belangrijk zijn, terwijl je dat wel wilt. Alles om je heen voelt negatief. Daarnaast zorg je slecht voor jezelf en kun je jezelf steeds minder goed alleen redden. Dat zijn allemaal tekenen aan de wand.’

In je lijf
Wie last heeft van mentale klachten, loopt het risico ook lichamelijke ongemakken te krijgen. ‘Je krijgt hoofdpijn, eczeem of spanningsklachten in je nek of rug. Ook chronische vermoeidheid komt voor. Ons afweersysteem is gekoppeld aan onze mentale gezondheid. Als je niet goed in je vel zit, kun je zomaar allerlei virussen makkelijk oppakken. Je denkt dan misschien dat het gewoon lichamelijke ongemakken zijn, maar het zou zomaar kunnen dat er iets onder ligt. Wij mensen zijn namelijk niet op te delen: lichaam en geest zijn 1 geheel. Daarom vind ik het een beetje stom dat het mentale gezondheid heet. Alsof het iets is dat alleen in ons hoofd gebeurt.’

Mentaal gezond
Wanneer ben je dan mentaal gezond? ‘Je kunt omgaan met teleurstellingen en de uitdagingen van het leven. We noemen dat ook wel frustratietolerantie: als het leven je een bom gooit, kun je dat verdragen en er op een gezonde manier mee omgaan. Je hebt veerkracht. Je voelt je gelukkig, je hebt meer zelfvertrouwen en je bent minder vatbaar voor stress, depressie en angst. Ook je zelfbeheersing is goed op orde. Mentaal gezond zijn heeft veel voordelen: Je schoolen werkprestaties zijn beter, je bent creatiever, je hebt vaak meer vrienden en je kunt beter omgaan met pijn.’

Kwetsbaar
Tegenwoordig is er meer aandacht voor mentale gezondheid. ‘Dat komt, denk ik, omdat het te goed gaat met ons Nederlanders. Er is geen hongersnood en er zijn geen rampen. In landen waar dat wel zo is, denken ze niet aan mentale gezondheid. Daar gaat het puur om fysieke overleving. Meestal gaan mensen pas nadenken over mentale gezondheid als de basisbehoeftes vervuld zijn. Ook is er steeds meer kennis over. Mensen zoeken zelf op internet hun klachten op en weten daardoor veel meer. Ondanks dat er meer aandacht voor is, blijft erover praten en hulp vragen lastig. We willen het liefst wegblijven van onze pijn. Dat is menselijk. We zijn bang om te graven, bang voor wat we tegenkomen. Bang voor de dingen die lelijk zijn, die niet netjes zijn. We schamen ons en lopen er liever niet mee te koop. We willen liever niet dat mensen weten dat we tobben, dat ons leven rommelig en niet op orde is. Vaak uit angst om iemand kwijt te raken. We laten liever niet zien hoe we ons voelen. Dat we ons schamen, vernederd en verlaten voelen. Dat er diep vanbinnen pijn is. Onze emoties maken ons enorm kwetsbaar. Net als in de Hof van Eden willen we vijgenbladeren om ons te verstoppen.’

Ego
Juist onder christenen lijkt kwetsbaarheid lastig, ziet Michelle. ‘Christenen worden vaak opgevoed met een hoog ideaal, met een hoge lat van wat God van je vraagt. Als dat niet lukt, kan dat voelen als falen. We willen dan vooral niet laten zien dat we het fout doen, want we schamen ons. We denken dan dat we geen goede christen zijn. Ik hoor vaak: “Ik wilde niet laten weten dat ik angstig was, want de Bijbel zegt toch dat ik alle dingen kan doen door Christus Die mij kracht geeft?” Dan denk ik: je haalt de Bijbeltekst uit zijn context. Het is menselijk om angstig te zijn. Wat ook meespeelt, is dat het onder christenen een dingetje is om een “ik” te hebben. Je moet jezelf wegcijferen en de ander hoger achten dan jezelf. Aan jezelf denken zou dan egoïstisch zijn. Het gevolg is dat we mensen gaan pleasen, geen “nee” durven zeggen en negatieve emoties niet durven uit te spreken. Daarmee werken we onze eigen mentale gezondheid tegen met een theologie die mijns inziens niet klopt. Voor je mentale gezondheid heb je een ego nodig. Dat is geen narcisme. Het is een ego dat iedereen nodig heeft om te functioneren in deze wereld. Het gaat om wie je bent, wat je goed kunt, wat je behoeftes en emoties zijn. Je identiteit moet goed gevormd worden. Als je geen “ik” hebt, kun je ook niks opoff eren.’

Veiligheid
Michelle hoopt dat mensen hun behoeftes sneller uitspreken, emoties laten zien en kwetsbaar durven te zijn. ‘Je bent zelf verantwoordelijk voor je mentale gezondheid, maar je omgeving is ook heel belangrijk. Alle heling vindt plaats in relaties. Ik zie het als een gedeelde verantwoordelijkheid. In je eentje kun je niet mentaal gezond worden, dus je hebt de buurt, je kerk, je vrienden en familie, ja, de hele maatschappij nodig. Dat is best lastig, want onze samenleving is heel ikgericht geworden. Veel mensen zijn alleen. Als je thuiskomt, vraagt er niemand aan je hoe je dag was. Je hebt daardoor geen verwerking van de moeilijke en fijne dingen. Hoe doe je dan, zoals ik dat noem, je “mentale hygiëne”? Het is ontzettend belangrijk dat je kunt delen wat er in je leeft. Wees je bewust van je patronen en deel die met de ander. Hoe mooi is het als twee mensen tegen elkaar zeggen: “Daar worstel ik ook mee.” Wat een opluchting. Dan komt er verbinding. En eerlijk is eerlijk: we hebben allemaal zo onze dingen. Dat is niet erg, als je er maar mee aan de slag gaat. Wij houden het liefst de schijn op, maar zo werkt het leven niet. Open zijn vraagt wel om veiligheid. Die begint bij jezelf. Het wordt lastig als je je emoties niet laat zien en niet durft te delen over je eigen rommel. Wees betrokken. Laat merken dat de ander zijn verhaal mag delen. Stel open en nieuwsgierige vragen: “Ik zie dat je vandaag niet zo lekker in je vel zit. Zit je ergens mee?” Dat kost je 5 minuten, maar het betekent veel.’

Michelle ziet het als een opdracht om te werken aan je mentale gezondheid. ‘God vraagt ons iets te doen met wat Hij ons gegeven heeft. Mag Hij met je aan de slag? Mag Hij je naar Zijn beeld maken? Geef je Hem de ruimte? Of zeg je dat je dat niet wilt? Blijf je in je kamer zitten mokken tot je sterft? Die keuze mag je maken, maar daar ga je onder gebukt. En je kinderen, partner en familie ook. Of zeg je: “Ik doe mijn best en leer mijn verantwoordelijkheid te dragen.” Dat is een licht juk.’